MASTEKTOMIA - jak zapobiegać obrzękowi kończyny górnej?

Do obrzęku limfatycznego kończyny górnej najczęściej dochodzi u kobiet, u których wykonano zabieg mastektomii, często wraz z węzłami chłonnymi. Ryzyko wystąpienia obrzęku limfatycznego potęguje odbycie zabiegów radioterapii. Obrzęk limfatyczny może pojawić się szybko, od razu po leczeniu operacyjnym lub dopiero po upłynięciu kilku miesięcy, a nawet wielu lat. Zlekceważenie pojawienia się nawet niewielkiego obrzęku limfatycznego może prowadzić do jego stopniowego powiększania i utrwalania, co w niektórych przypadkach kończy się powstaniem tzw. słoniowacizny, czyli olbrzymiego obrzęku, który znacznie utrudnia normalne życie.

Najważniejsze jest zapobieganie

Aby po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym uniknąć powstania obrzęku limfatycznego, należy wdrożyć odpowiednią profilaktykę. W związku z tym każda pacjentka po zabiegu operacyjnego usunięcia nowotworu, po wypisaniu ze szpitala (jeszcze z nieusuniętym drenem) powinna udać się do Specjalistycznej Poradni Rehabilitacji. Tam uzyska pomoc lekarza rehabilitanta i fizjoterapeuty. Na tym etapie pacjentka jest szkolona z technik automasażu i odpowiednich ćwiczeń fizycznych oraz oddechowych, które ma wykonywać samodzielnie w domu. Z kolei już po wygojeniu i usunięciu drenu pacjentka kierowana jest na dwutygodniową fizjoterapię, podczas której będzie dalej edukowana, głównie pod kątem profilaktyki wystąpienia obrzęku limfatycznego. Dodatkowo odbędzie rehabilitację wyrównującą zaistniałe do tej pory dysfunkcje. Często pacjentka na tym etapie współpracuje z psychologiem.

Edukacja pacjentki polega na uświadamianiu jej o możliwości wystąpienia obrzęku limfatycznego i nauce jego rozpoznania. Pacjentkę informuje się o tym, jak prawidłowo dbać o higienę ciała po operacji oraz jak odpowiednio dobierać bieliznę i ubrania. Pacjentka dowie się, jak należy wykonywać codzienne czynności, biorąc pod uwagę zagrożenie wystąpienia obrzęku limfatycznego. Odpowiednio przeszkolona pacjentka samodzielnie stosuje profilaktykę, dzięki której można uniknąć wystąpienia obrzęku limfatycznego lub gdy obrzęk już wystąpi, nie dopuścić do jego nasilania i utrwalania.

Profilaktyka. Pacjentka uczy się, jak poprawnie wykonywać w domu ćwiczenia fizyczne i oddechowe oraz automasaż. W profilaktyce obrzęku limfatycznego bardzo ważne są pozycje ułożeniowe, w których kończyna po stronie operowanej jest odpowiednio uniesiona (w elewacji).

Wyrównanie dysfunkcji. Ocenia się stan funkcjonalny pacjentki, a następnie ustala się indywidualny program rehabilitacji, głównie ćwiczenia i masaże manualne lub presoterapię (drenaż limfatyczny przy użyciu specjalnego aparatu), a także hydroterapię. U niektórych pacjentów wprowadza się kompresjoterapię, czyli stosowanie ucisku odpowiednimi materiałami w postaci bandaży lub specjalnego rękawa.

Wskazówki dla pacjentek

Poniżej wymieniono zalecenia, dotyczące profilaktyki obrzęku limfatycznego, dla osób będących w grupie ryzyka oraz tych, u których już rozwinął się obrzęk. Wskazówki te powinny być skonsultowane z lekarzem lub fizjoterapeutą, ponieważ może on mieć własne zalecenia dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjentki.

Pielęgnacja skóry. W profilaktyce obrzęku limfatycznego odpowiednia pielęgnacja skóry powinna być priorytetem. Skóra jest naturalną barierą, chroniącą przed infekcjami. Kończyna objęta obrzękiem limfatycznym lub zagrożona wystąpieniem obrzęku jest bardziej narażona na zakażenia, ponieważ zastój limfy wiąże się z obniżeniem odporności. Nawet niewielkie uszkodzenie skóry może prowadzić do infekcji, a ta z kolei może wywołać upośledzenie krążenia limfatycznego. Wtedy koło się zamyka i dochodzi do nawracających infekcji i stanów zapalnych, co z kolei powoduje nasilenie obrzęku limfatycznego. Poniżej znajdują się wskazówki dotyczące profilaktyki zakażeń.

1. Unikaj wykonywania zastrzyków dożylnych i pobierania krwi z kończyny zagrożonej obrzękiem limfatycznym. Kiedy nie ma innej możliwości i nakłucie musi zostać wykonane, należy odpowiednio zadbać o higienę skóry w tym miejscu.
2. Kończynę zagrożoną obrzękiem utrzymuj w czystości, myj bardzo delikatnie. Po myciu wycieraj delikatnie i bardzo dokładnie. Upewnij się, że skóra jest sucha w bruzdach i między palcami. Stosuj odpowiednie balsamy hipoalergiczne.
3. Unikaj bardzo wysokich i niskich temperatur. Nie bierz gorących kąpieli, nie korzystaj z sauny. Chroń kończynę przed promieniowaniem słonecznym. Zimą dbaj, by kończyna nie marzła.
4. Unikaj urazów takich jak stłuczenia, rany, poparzenia, kontuzje itp.
5. Latem stosuj repelenty, czyli środki odstraszające komary.
6. Podczas wykonywania porządków domowych, prac w ogrodzie itp. noś długie rękawy i rękawice.
7. Nie wycinaj skórek wokół paznokci (kiedy korzystasz z usług manikiurzystki, koniecznie ją o tym uprzedź).
8. Nie noś ciasnej biżuterii (pierścionki, bransoletki) na kończynie zagrożonej obrzękiem.
9. Noś tylko wygodną odzież, która nie powoduje otarć naskórka.
10. Do golenia włosów pod pachami i na rękach najlepiej używaj elektrycznej golarki. Dbaj o jej higienę. Jeśli zajdzie taka potrzeba wymień głowicę.
11. WAŻNE! Jeśli zauważysz zmiany na skórze w postaci pęcherzy, wysypki, zaczerwienienia, podwyższonej temperatury pilnie skonsultuj się z lekarzem! Są to objawy typowe dla choroby zwanej różą, która nieleczona może wywołać zapalenie naczyń limfatycznych, co znacznie nasili obrzęk.

Pozostałe wskazówki

1. Nie ignoruj nawet niewielkiego obrzęku w obrębie kończyny górnej, szyi, klatki piersiowej. Jeśli obrzęk wystąpi natychmiast skonsultuj się z lekarzem
2. Mierzenie ciśnienia krwi nie powinno być wykonywane na kończynie zagrożonej obrzękiem limfatycznym.
3. Unikaj wykonywania gwałtownych i powtarzających się ruchów kończyną zagrożoną obrzękiem (np. szorowanie, ciągnięcie, pchanie).
4. Nie dźwigaj ciężkich przedmiotów, nie noś torebek przewieszonych na barku po stronie zagrożonej obrzękiem.
5. Pamiętaj o regularnym wykonywaniu ćwiczeń rehabilitacyjnych. Nigdy nie wykonuj ich na własną rękę, a zasięgnij najpierw opinii fizjoterapeuty. Unikaj przeciążenia kończyny. Jeśli podczas wykonywania ćwiczeń odczuwasz ból, połóż się z uniesioną kończyną.
6. Stosuj codziennie elewację kończyny (wg wskazań lekarza lub fizjoterapeuty) 3 razy dziennie po kilkanaście minut. Również w nocy przyjmuj odpowiednie pozycje z uniesioną kończyną, co ułatwia odpływ limfy.
7. W podróży samolotem, pacjent powinien mieć zastosowaną kompresjoterapię w postaci specjalnych bandaży lub rękawa. W czasie lotu należy pić dużo wody.
8. Kobiety o obfitym biuście, po usunięciu jednej piersi powinny stosować znacznie lżejszą protezę. Należy nosić tylko dobrze dobrany biustonosz. Warto skorzystać z usług brafitterki.
9. Osoby, u których stwierdzono obrzęk limfatyczny powinny nosić dobrze dopasowany rękaw kompresyjny, który zakłada się rano po wstaniu z łóżka i nosi się przez cały dzień. Co najmniej co pół roku należy udać się do fizjoterapeuty, by ocenił on skuteczność kompresjoterapii. Jeśli rękaw staje się luźny to może oznaczać, że obwody kończyny się zmniejszyły lub, że rękaw się rozciągnął. W takim przypadku terapia nie jest skuteczna i należy zmienić rękaw.
10. Żyj zdrowo! Utrzymuj prawidłową masę ciała. Nie nadużywaj soli, alkoholu. Nie pal papierosów. Twoja dieta powinna być bogata w błonnik i łatwo przyswajalne białko pochodzące np. z ryb czy drobiu.

PAMIĘTAJ, ŻE PROFILAKTYKA JEST NAJWAŻNIEJSZĄ METODĄ LECZENIA OBRZĘKU LIMFATYCZNEGO. NIGDY NIE POMIJAJ ZAPLANOWANYCH WIZYT KONTROLNYCH U LEKARZA LUB FIZJOTERAPEUTY. TYLKO KOMPETENTNY PERSONEL MEDYCZNY MOŻE PRAWIDŁOWO OCENIĆ TWÓJ STAN I W RAZIE POTRZEBY ODPOWIEDNIO ZAREAGOWAĆ.